Julian Agirregomezkorta, Arrako basarriko semia, 1908an jaixo zan eta bere seme Pedro Mariren gomutaz ume denboran oillar harrapaketan ibillitxakua zala entzunda zotsan. Bera bakarra ez dan arren betidanik ezagutzen dabena, Juliani esker dakigu oillarran jokuak ehun urtetik gora dakazela eta bardin jokatu dala honek urtiotan.
Esther Azkarate zortzi urte zitxuan Eibartik Ermura bizi izatera etorri zanian, gerria amaitxu zan urte berian, eta umia zala gogoratzen dau oillar jokua plazan.
“Jai haundixa izaten zan. Oillar batzuk edarrak ekartzen zitxuezen, mejorau eraginda, pentsu gehixao-edo emonda, plazan danen aurrian erakusteko. Segun eta ze baserritxik ekartzen eben, diferenzia egoten zan. Kajan eukitzen eben eta danak haraxe, oillarra ikustera. Egositxa egoten zan, han kajapian… Harek sasoiak juan zian, baiña beste batzuk datoz, eta umiak hor jarraitzen dabe plazan, oillar billa”.
Alejandro Arrizabalaga maisua, oillar jokuan umetan parte hartutakua da eta kajoira hurreratutako millaka horien tartekua be, baiña ez eban sekula oillarra irabazterik izan.
“Nire aitxak, bizi bazan, ehundik gora urte izango zitxuan eta beti esaten eban umetan jokatzen ebela eta bera be ibilitakoa zala oillar-harrapatzen. Kontatzen ebanez, garai batian eskolan errifatxo bat ateratzen eben eta horrekin oillarrak erosten zitxuezen. Ez dakit zeinek antolauko eban, maisuek-edo, baiña eurak juaten ziran etxez-etxe eta baserriz-baserri errifatxuok saltzen. Gerora maisuok arduratzen hasi giñan oillarrak ekartziaz; azken boladan gure inguruan oillar gitxi euanez, Gipuzkoa aldetik, Meagasetik ekartzen genduzan, Ermuan maistra eualako bertako bat eta haren bitxartez. Sartu kotxian pare bat oillar eta Ermura!
Harrapatzia gauza haundixa zan: bat, lagunen aurrian albidade hori erakustia eta bi, etxera eruanda haren okeliakin jatordu bat atontzen zalako. Gerora galdu ein da apurtxo bat sen hori.
Sasoi baten Teresa Murga zan Ermuko eskola bakarra eta hango maisuak kargutzen ziran antolaketiaz: Angel Junkera, Lorenzo Martin, Saturnino Nogales, Amador del Rey… Gero guk, Teodoro Zuazua ikastetxeko maisuok hartu genduan egunan arduria. Mutilen maisuok, bai, ze neska gitxitxuao hartzen eben parte. Eta On Teodoro mikrofonuaz eta animatziaz arduratzen zan.
Ikusliek, baztarretatik “Ezkerrera”, “Eskumara” eta “Zuzen” oihukatzen eben eta txistularixak makildunakin zoiazen. Onduan juaten zan be udaleko langilen bat zumitzezko makiltxo batekin, ikusliak baztartzeko. Harek bai jotzen ebala gogor!
Gogoratzen dot entrenamenduak eitxen genduzala, orientatzen ikasteko. Bezperan neurtu eitxen genduan plazia: honenbeste pausora ezkerreko mugia, horrenbestera eskumakua… Egixa esateko, begixak lotuta, despistatzeko pare bat buelta emon eragin ostian, ez genduan jakitzen nun gengozan be ez. Burrundada horrekin… Gainera txistua eta danborila horretarako dira, “eskumara” edo “ezkerrera” ez deizun ondo entzun. Ikusi dotenagaitxik, oillarran kutxia jotia gatxa da, dirudiena baino zailagua eta bizirik balego, gaur egun oillarra etxera eruatia arazo bat izango zan: jendiak ez daki zelan hil, zelan lumatu… ez da erraza etxe baten oillar bat manejatzia”.
Miguel Cámara maisuak oillarrak jiratzeko kargua eukitzen eban beste batzukin batera.
“Jai hau luzaruan udala eta Teodoro Zuazua ikastetxian artian antolau genduan eta beste modu batera eitxia eskatu gendunian, urtian-urtian eskola bat arduratzia pentsau zan.
Oillarrak Mallabiko Artamendi baserrikuari enkargatzen notsazan eta ez bazitxuan inguruko baserriren batetik jiratzen zitxuan berak.
Miguel Cámara oillarra emoten mutiko irabazle bati, 1998an.
Goguan dakat Teodoro Zuazuako patixuan ensaiuak eitxen genduzala, begixak tapauta eta linea bati jarraitxuz. Egunian bertan gero umiak oso ondo pasatzen eben, jai politxa zan eurentzat, umez betetzen genduan plazia. Gogoratzen dot begixetakua ipintzeran dardaraz egoten zirala asko, urduri. Harrapatziak gero prestigio handixa emoten zotsien, baiña batzuetan ez zekixen zer ein berakin: oillar bat bizirik etxera, etara kontuak!
Egixa esateko kajoira aillegatzia zaila da: bizpahiru buelta emoten jakue neska-mutikoei eta nun dagozan ez dabe jakitzen, desorientauta, musikiakin, orruekin eta plazan dauan zalapartiakin zorabiauta… Banaka batek lortzen dau plazia zeharkatu eta oillarreraino aillegatzea”.
Ricardo Totorikari umetan ikusle egotia gustatzen jakon, begixak tapatze horrek erreparo pixkat emoten zotsalako. Gerora, maisu eginda sarri tokau jako antolatzaille ibiltzia.
“Gogoratzen naz umia nintzaneko sasoian herriko aguazilak hurbiltzen zanari makillakada edarrak emoten zotsela; gu maisuok gero, makillia zaratia eitxeko erabiltzen genduan bakarrik. Goguan dakat be umetan oillarrana amaitzen zanian, urez betetako ontzi baten laranjak botatzen zitxuezela eta makil-punta batekin harek ziztatzera jokatzen zala.
Maisu denporan ilusiñu haundixakin ibiltzen giñan psikomotrizitate orduetan ensaiatzen ezkerra, eskuma eta zuzen juate hori. Umiak oso pozik ibiltzen ziran eta algara itzela egoten zan gelakoren batek harrapatzen ebanian.
Nere akorduz Jorge Totorika, Miguel Cámara eta Justo Azagirre maisuak oillarra topatzeko arduria eken eta nahiko lan konplikatua zan: hor ibiltzen ziran Garaiko eta Mallabiko baserrixetan, eta kostau, eitxen jakuen. Nire umetasunian, Ermuan ondiñok basarrixak euazenian, edozeinek ekan oillarra; gero zaildu ein zan gauzia.
Gogoratzen naz be egunian bertan irakasliok bazkari bat eitxen genduala; haren ostian alkartu On Teodorokin eta danok plazara! Ermuko eskoletan adin bakoitzeko ehunka ume euazen sasoietan, irakasliak be mordua giñan eta amaitzerakuan oillar harrapaketa ez zan faltatzen gure txikiteua eta gure giro ona”.
2005. urtian, animalien babeserako legia dala-eta, ordura arte bizirik euan oillarra eskaiolazko koloretsu batengaitxik ordezkau zan, Angel Gil zeramikagilliak egindakua. Harrezkero, kukurrukurik bako oillarran metakrilatozko kutxa joten dabenari, benetako baten ordez, erosketa-bonua eta garaikurra emoten jakoz.
Gaur eguneko oillarra bere kutxan.